ارزیابی صفات مورفولوژیک مرتبط با خوابیدگی بوته در ارقام بومی و اصلاح شده برنج (Oryza sativa L.)

خوابیدگی بوته یکی از مشکلات عمده در زراعت برنج است که بسته به زمان وقوع می‌تواند تا 50 درصد کاهش عملکرد محصول را به دنبال داشته باشد. شناسایی صفات موثر در مقاومت به خوابیدگی بوته در ژنوتیپ­های مقاوم، می‌تواند در برنامه­ریزی بهتر برای روش‌های مقابله و کاهش خسارت ناشی از خوابیدگی استفاده شود. این آزمایش به منظور ارزیابی صفات مورفولوژیک مرتبط با خوابیدگی بوته در ارقام بومی و اصلاح شده برنج، در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در موسسه تحقیقات برنج کشور- رشت در سال 1391 اجرا شد. ارقام برنج مورد آزمایش شامل سه رقم بومی (هاشمی، سنگ­جو و علی‌کاظمی) و سه رقم اصلاح شده (کادوس، خزر و گوهر) بودند. با توجه به نتایج ضرایب همبستگی، همبستگی مثبت و معنی‌داری بین ضخامت میانگره سوم با مقاومت به شکستگی میانگره سوم (**914/0=r) و ضخامت میانگره چهارم با مقاومت به شکستگی میانگره چهارم (**846/0=r) و ضخامت میانگره سوم و چهارم با مقاومت فشاری بوته (به ترتیب **935/0=r و **926/0=r) وجود داشت. همچنین، این همبستگی مثبت و معنی‌دار بین نسبت وزن تر به طول میانگره با مقاومت به شکستگی در میانگره سوم (**937/0=r) و مقاومت فشاری بوته (**870/0=r)، نسبت وزن تر به طول میانگره با مقاومت به شکستگی در میانگره چهارم (**922/0=r) و مقاومت فشاری بوته (**835/0=r) مشاهده شد. نتایج تجزیه رگرسیون گام به گام نشان داد که تنها صفت ضخامت میانگره روی مقاومت فشاری بوته اثر معنی‌داری داشت که به تنهایی 83 درصد از تغییرات را توجیه کرد. در مرحله بعد با در نظر گرفتن مقاومت به شکستگی میانگره به عنوان متغیر وابسته و سایر صفات مورفولوژیک به عنوان متغیرهای مستقل و انجام تجزیه رگرسیون گام به گام، دو صفت نسبت وزن تر به طول میانگره و وزن خشک به طول میانگره در مدل رگرسیونی باقی ماندند که با نتایج حاصل از ضرایب همبستگی مطابقت داشت. به نظر می‌رسد که صفات ضخامت و نسبت وزن به طول میانگره اهمیت زیادی در مقاومت به خوابیدگی برنج دارند و می‌توانند به عنوان شاخص‌های غیر مستقیم جهت انتخاب ارقام با مقاومت بالا به خوابیدگی در نظر گرفته شوند.